İŞ BANKASI YENİDEN GÜNDEMDE
Siyasi partiler ticaretle uğraşabilirler mi? Konu cevaba göre şekillenir zannederim. Tabi ortada bir de vasiyet var.
Önce bankanın ortaklık yapısı:
İş Bankası Munzam Sandık Vakfı: % 39,95
Atatürk Hisseleri (Cumhuriyet Halk Partisi)*: % 28,09
Halka açık pay: % 31,96.
Cumhurbaşkanı’nın CHP İş Bankası’ndan vazgeçmeli ve bankadaki CHP hisseleri devletin olmalıdır demesinden sonra polemikler de başladı.
İş Bankası 25 Ağustos 1924 tarihinde kuruldu. İsmail Cem diyor ki; “ Atatürk’ün mal varlığının iki kaynağı vardır. Biri Hindistan’dan Milli Mücadeleye yardım için Atatürk’ün şahsına gönderilen paradır.” Hindistan’dan gönderilen paranın 500-600-bin lira civarında olduğu sanılıyor. Atatürk bu paranın 500.000 lirasını Büyük Taarruz’dan önce, maliyenin karşılayamadığı bazı özel giderleri için Garp Cephesi Kumandanlığı emrine vermişti. Zaferden sonra bu 500.000 liranın 380.000 küsur lirası, bir Bakanlar Kurulu kararıyla kendisine geri verildi. Atatürk de bu paranın 250.000 lirasını Türkiye İş Bankası’na kuruluş sermayesi olarak vermiştir.
İş Bankasının kurucuları :
Atatürk’ün dışındakiler; Mahmut Celal Bayar, Kılıç Ali, Hasan Saka, Uşsakizade Mahmut Muammer (Latife Hanım’ın babası), Ali Ramiz ve Şürekası, Dr. Fikret, Ragıp Paşazade Şakir.
Yönetim Kurulu Başkanı Mahmut Soydan, Genel Müdür Celal Bayar.
Üyeler: Salih Bozok, Kılıç Ali, Kınacızade Şakir, Fuat Buka.
Bu banka çok kısa sürede kapitalist imal edecek ve ülkenin iktisadi hakimiyeti bu banka kanalı ile zenginleşenlerin olacaktır. (İsmail Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi).
İş Bankası 25 Ağustos 1924’de 250 000 TL’ si ödenmiş bir milyon liralık sermaye ile kuruldu. Bankaya kuruluş sermayesini Mustafa Kemal verdi.
Atatürk daha sonra 1938 yılında, ölümüne kısa bir süre kala bütün mallarını hazineye bağışladı. Bu arada banka hisseleri de CHP’ne bırakıldı.
Vasiyette, CHP’ne bırakılan hisselerle ilgili bölüm şöyledir:
“Malik olduğum bütün nukut ve hisse senetleriyle Çankaya’daki menkul ve gayri menkul emvalimi CHP’ne atideki şartlarla terk ve vasiyet ediyorum.
- Nükut ve hisse senetleri şimdiki gibi İş Bankası tarafından nemalandırılacaktır.
2- Her seneki nemadan bana nispetleri şerefi mahfuz kaldıkça, yaşadıkları müddetçe Makbule’ye ayda 1000, Afet’e 800, Sabiha Gökçen’e 600, Ülkü’ye 200 TL ve Rukiye ve Nebile’ye şimdilik 100’er lira verilecektir.
3- Sabiha Gökçen’e bir ev alınabilecek ayrıca para verilecektir.
4- Makbule’nin yaşadığı müddetçe Çankaya’da oturduğu ev de emrinde kalacaktır.
5- İsmet İnönü’nün çocuklarına yüksek tahsillerini ikmal için muhtaç olacakları yardım yapılacaktır.
6- Her sene nemadan mütebaki miktar yarı yarıya Türk Tarih ve Dil Kurumlarına tahsis edilecektir.
Şimdi bu paranın “İş Bankası” sermayesinin %28.9’una tekabül ettiği söyleniyor. Ancak bu para “Siyasi Partiler Yasası” uyarınca faaliyet gösteren CHP’sine verilmişti. İşte tartışılan kısım da burası.
Prof. Osman Altuğ diyor ki; “İş Bankası Türkiye Cumhuriyeti’nin öz varlıklarından bir tanesidir. Burada rahatsız edici olan İş Bankası Yönetim kurulunda CHP’nin temsil edilmesidir. Ancak temsil edilip edilmemesine karar verecek olan İş Bankası Genel Kurulu’dur.” NEVZAT ÜLGER