Lozan Barış görüşmelerinin anlaşma sağlanamadan kesilmesi üzerine 4 Şubat 1923 tarihinde İzmir’de “l. İzmir İktisat Kongresi” toplandı. Toplantının amacı hem Lozan’da dayatılan şartları görüşmek hem de kalkınma için neler yapılabileceğinin tespitini yapmaktı.
Türkiye’de ekonomik alanda faaliyet gösteren her meslek grubundan temsilciler Yeni Türk Devletinin ekonomik durumunu görüşmek üzere İzmir’de bir araya gelmişlerdi. Çiftçi sanayici tüccar ve işçi kesimlerinden toplam 1135 kişinin katıldığı bu kongredeki görüşmeler sonucunda birtakım iktisadi ilkeler kabul edilmişti.
İzmir İktisat Kongresinin açılışında bir konuşma yapan Mustafa Kemal Paşa şunları söylemiştir: ”Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun ekonomik zaferlerle taçlandırılamazlarsa kazanılacak başarılar yaşayamaz az zamanda söner.” Bu konuşmaların ardından alınan Misak-ı İktisadinin maddeleri şunlardır:
1-Yerli mallarının kullanılması sağlanmalıdır.
2-İnsanımızın kalkındırılması için teknik eğitim geliştirilmelidir.
3-Ham maddesi yurt içinde olan sanayi dalları kurulmalıdır
4-Küçük imalattan büyük işletmelere geçilmelidir
5-Özel teşebbüse kredi sağlayacak bir devlet bankası kurulmalıdır
6-Demiryolu inşaatı programa bağlanmalıdır
7-Yabancıların kurduğu tekellerden kaçınılmalıdır
8-İşçilerin durumu düzeltilmelidir
30 Haziran 1930’da ticareti geliştirmek amacıyla Merkez Bankası kurulması oldukça önemli bir konudur.
Keza 1924 yılında girişimci ve işverenlere kredi sağlamak amacıyla İş Bankası kuruldu.
Cumhuriyet yönetiminin ekonomik engelleri ve zorlukları aşması için üç beyaz ve üç siyah konusunun çözüme kavuşturulması gerekiyordu.
Üç beyaz ve üç siyah.
Önce üç beyaz: Un, şeker, patiska. Yiyecek, içecek ve giyecek konusu bu üç beyazla çok yakın ilgiliydi o yıllarda.
Sonra üç siyah: Kömür, demir ve petrol (neft). Yakacak, ulaştırma ve yer altı kaynaklarının işletilmesi.
Bunun için ithal ikamesi uygulandı. Yani dışarıdan alınan malzemenin yerine yerlilerinin yapılması esası.
Elbette yerli malı kullanma alışkanlığı gerekiyordu.
1933 yılında Sümerbank üç beyazdan biri olan patiska için kuruldu. Görevi sanayi planının uygulanmasını sağlamak için finansal destek. Ama esas görevi; kurulacak diğer devlet kuruluşlarına örnek olmak.
1935 yılında Maden Tetkik Araştırma (MTA), Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİEİ) ve enerji kaynaklarının değerlendirilmesi için Etibank kurulmuştur.
Ulaştırma konusu önemli ölçüde demiryolu şebekesiyle çözülüyordu.
Üç beyaz ve üç siyah konusu o günün şartlarına göre çok iyi tespit edilmiş çözümleyici tespitlerdir.
NEVZAT ÜLGER