EDEBİYAT ÜZERİNDEN İKTİSAT TARİHİ
Yaşadığımız çağ “iktisat çağı”. İleri romancılar da yazdıkları romanlarına iktisadı, toplumların varsıllarını ve yoksullarını ustaca resmediyorlar. Hatta iktisatçıların ifade etmekten kaçındıkları birçok konuyu onlar romanlarında ifade ediyorlar. Roman, uzun hikayedir diyor erbabı. Elbette hem insanı hem toplumu anlatmak için roman önemli bir görev yapıyor. Batı da öyle değil mi? V. Hugo’nun Jean Valjean’ı olmasaydı, 18.yüzyılda Paris’te kanalizasyon olduğunu nasıl tespit edecektik!
Bizde iktisat-roman ilişkisi çok eski değil. Çünkü roman yazma geleneği eski değil. Ama aldığımız mesafeyi alınan “Nobel Ödülü” göstermiyor mu?
Bizde bu ekolun başlangıcı A. Mithat Efendi ile başlıyor. Kendisi devlet/siyaset adamı da olan üstadın 250 eseri var. 1890 yılında yazdığı “Müşahedat” romanında girişimcilik ve eşyanın fiyatlandırılmasını buluruz.
Halid Ziya Uşaklıgil ile romanımız ahlak dersi vermenin dışına çıktı. Romanda moderniteyi bizde başlatan edibimizdir Halid Ziya Uşaklıgil.
Yakup Kadri için cumhuriyet’in ilk 15 yılı mutluluk dönemi. Çünkü bu yıllar ekonomik kalkınma meselesidir ve ülke geleceği açısından sıcak savaştan daha önemlidir. Üç beyaz ile üç siyahın çözümüne giden yıllardır bu dönem. Yakup Kadri için Atatürk ne kadar perestişe layıksa, İnönü de o kadar nefrete muciptir. İsterseniz “Panorama”yı okuyun.
Kemal Tahir hem tahlil yapıyor hem ileriye bakışı davet ediyor. Daha analitik ve daha bağımsız. Anlatımının içerisine halkın inancını da kattığı için, solun hücumuna uğradı ama ne gam.
Ahmet Hamdi Tanpınar ve Adalet Ağaoğlu konuyu biraz da aristokratça işliyor. Tanpınar topluma “Huzur”u hediye eden bir entelektüel huzursuz. Tanpınar’a göre musikinin de gelişmedeki rolü oldukça fazladır. Belki de “Mahur Beste” bunun için kaleme alındı.
Orhan Pamuk için toplumun her kesimi resmedilebilir bir alandır. Ama o ününü 1915 için kullandığı yakışıksız cümlelerle netameli hale getirdi. Toplumda görünür bir pozisyonda olanlar ağızlarına da kalemlerine de dikkat etmelidirler.
Fakir Baykurt ve Mahmut Makal olaya “Köy Enstitülü” penceresinden bakıyorlar. Dünya onların gözünde yalnız köy. Çizdikleri tablo yanlış değil. Yazdıklarında teknoloji akla gelmemiş. Onlar için 1950 yılı adeta Ortaçağ. Aslında resim yalnız Türkiye için değil, sanayi inkılabından öncesindeki bütün dünya için geçerli.
Yaşar Kemal biraz daha rahat, hem köy hem kent. Hepsinde de ideolojik bir duruş var. iktisat atlanamaz boyutlarda. Zihinlerimiz nelerle beslenmişse, imalatımız da ona göre olur. Eğri ağacın doğru gölgesi olmaz.
İskender Pala ile tarihi kişilikler üzerinden roman, yeni bir ekol değil ama akıcı bir üsluba selam verdi. “AbumRabum” hem son terör olaylarını hem Ortadoğu’yu hem de bu konular üzerindeki iktisadı anlatıyor.
Bu konudaki son örnek, 2018’de yayımlanan, Şubat 2001’in, belki de cumhuriyet döneminin en önemli iktisadi krizini anlatan Şevket Süren’in “Savrulanlar” kitabı.
Güzel bir gelişme de, Müslüman yazarlar artık roman tadında tarihi tanıtımlar, uzun hikayeler, şiirler ve siyer kitapları yazıyorlar. Sezai Karakoç, Mustafa Kutlu, Mustafa Özel, Mehmet Genç, Rasim Özdenören, Faruk Beşer, Mustafa Öztürk ve Ahmet Davutoğlu ustalardan sadece birkaçı.
NEVZAT ÜLGER